GminaNędza
Nędza
Zabudowania Nędzy
W odległości 1 km na zachód od Nędzy znajdują się zabudowania dawnego folwarku Trawniki (w 1799 r. folwark nosił nazwę Trawnick), należącego do majątku Babice. W północnej części wsi w XIX wieku powstała osada leśna Rogol, na terenie której obecnie znajduje się osiedle domków jednorodzinnych.
Kościół Matki Boskiej Różańcowej
W centralnej części wsi, przy ul. Jana Pawła II usytuowany jest kościół parafialny pw. Matki Boskiej Różańcowej. Powstał w roku 1908 jako kościół filialny parafii w Markowicach i został rozbudowany w stylu neobarokowym w 1929 r. 5 października 1929 roku rozbudowany obiekt konsekrował ks. kard. Adolf Bertram, ordynariusz diecezji wrocławskiej. Przy okazji poświęcił nowo wybudowane dla potrzeb parafii plebanię i Dom Młodzieży. W styczniu 1945 r. kościół został uszkodzony i zdemolowany działaniami wojennymi. Remont świątyni trwał w latach 1945–48. Kościół jest świątynią murowaną, potynkowaną, trójnawową.
Posiada prosto zamknięte prezbiterium, koliste i półkoliste okna, obramione wejścia. Od strony zachodniej znajduje się czworoboczna, trójkondygnacyjna wieża, zwieńczona cebulastym hełmem z krzyżem. Powyżej półkolistego portalu, z klamrowym obramowaniem, widać owalne okno. Partia dzwonnicy zwieńczona jest falistym gzymsem. Nad nawą góruje czworoboczna wieżyczka sygnaturki z cebulastym hełmem i krzyżem.
Dwuspadowy dach świątyni (nad prezbiterium trójpołaciowy), z powiekami i lukarną, oraz hełmy wieży i wieżyczki, pokryte są od 2000 roku blachą miedzianą (wcześniej dach pokryty był dachówką). Wewnątrz kościoła znajduje się piękny, neobarkowy, ołtarz główny z trójdzielną nastawą. W centralnej jego części widać obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wręczającej różaniec św. Dominikowi. W skrzydłach, na konsolach, usytuowano rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Jadwigi Śląskiej, a w zwieńczeniu widać Glorię i aniołki. Ołtarze boczne poświęcone są Sercu Pana Jezusa (obraz Serca Pana Jezusa jest nieznanego autorstwa), Krzyżowi Świętemu i św. Józefowi (XX-wieczna drewniana rzeźba świętego).
Budowniczym kościoła był ks. Alojzy Reif, proboszcz parafii św. Jadwigi w Markowicach. Życzeniem budowniczego było, aby został pochowany przy kościele w Nędzy. Spełniono jego prośbę i 2 stycznia 1927 roku, pochowano go nieopodal wejścia po lewej stronie kościoła. Przy rozbudowie obiektu, nad grobem wybudowana została kaplica grobowa, która obecnie jest wbudowana w wieżę kościoła z wejściem od lewej jej strony. Kaplica została zbudowana na rzucie prostokąta, przy czym jej szerokość jest większa od długości. Posiada krzyżowe sklepienie, a wejście do kaplicy zamknięte jest półkoliście. Kaplicę oddziela od cmentarza metalowe ogrodzenie, na którym do czasu wybudowania pomnika grobowego umieszczona była tabliczka z napisem: KS. PROBOSZCZ Alojzy Reif * 14.06.1869 + 2.1.1927 R.I.P. Wewnątrz, na frontowej ścianie, w półkoliście zamkniętym wgłębieniu, umieszczona jest cementowa figura Piety, której fundatorem był prawdopodobnie ks. Georg Wotzka, proboszcz w Nędzy w latach 1926-1937. W tle znajduje się krzyż przepasany całunem. W centralnej części kaplicy stoi pomnik nagrobny, wykonany z czarnego marmuru, ustawiony na marmurowym obramowaniu, z wyrytym napisem: Parochus Aloisius Reif, fundator huius ecclesiae, * 14.06.1869, 21.06.1893, + 2.1.1927. Fundatorem tego pomnika był ks. radca Jan Gonszczyk - proboszcz w Nędzy w latach 1947-1977. Więcej informacji na temat parafii w Nędzy można znaleźć na stronach internetowych pod adresem: www.parafia-nedza.gliwice.opoka.org.pl.
Wokół kościoła znajduje się cmentarz, założony na początku XX wieku. Z tego też okresu zachowało się kilka kamiennych krzyży nagrobnych.
Przed kościołem na osi alejki wejściowej stał kamienny krzyż Boża Męka, ufundowany przez Józefa Warzechę w 1910 r. Posiadał on dwukondygnacyjny postument, zwieńczony gzymsem (półkoliście przeciętym od frontu). W półkolistej wnęce stała figurka Matki Boskiej Bolesnej. Na postumencie umocowany jest wysmukły krucyfiks z pięciolistnie zakończonymi ramionami i cynową pasyjką. Silna wichura w lutym 2000 roku zniszczyła krzyż. Udało się uratować postument i pasyjkę, którą polutowano z ponad 30 kawałków. Zniszczony krucyfiks zastąpiono metalowym, kutym i do niego przytwierdzono starą pozłoconą pasyjkę.
Kapliczka i krzyż
W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła stoi kapliczka zbudowana na początku naszego wieku. Jest to obiekt murowany, potynkowany, usytuowany na planie kwadratu. Posiada narożniki od frontu ujęte lizenami z trójkątnymi przyczółkami, zwieńczone sterczynami z dwuspadowymi daszkami. W szczycie znajduje się przepruta wieżyczka sygnaturki. Okna i wejścia do kapliczki są zamknięte półkoliście. Wewnątrz widać współczesny ołtarzyk.
Obok domu przy ul. Jana Pawła II nr 27, tuż za przydrożnym rowem stoi kamienny krzyż, ufundowany w 1874 r. przez Pawła i Józefę Czogalla z Nendzy. Posiada on prostopadłościenny postument, zwieńczony gzymsem. Na postumencie znajduje się wysmukły krucyfiks z zakończonymi trójlistnie ramionami. Krzyż otoczony jest metalowym płotkiem.
Przedszkole i szkoła
W okresie międzywojennym przy ul. Mickiewicza 51 znajdował się żeński dom klasztorny, zbudowany około 1910 r. Jest to parterowy budynek z poddaszem, murowany, potynkowany, o rozczłonkowanej bryle. Posiada półkolisty ryzalit przechodzący w wieżyczkę, zwieńczoną pobitym blachą hełmem stożkowym. Obecnie mieści się w nim przedszkole.
Z tego samego okresu pochodzą tzw. domy celne przy ul. Mickiewicza 24. Mieszkali w nich niemieccy pracownicy celni pobliskiej granicy państwowej. Budynki te powstały około 1925 r., są murowane, potynkowane i połączone niskim łącznikiem z bramką. Obecnie są to budynki mieszkalne, z których część jest administrowana przez Urząd Gminy.
Pierwsza wzmianka o szkole w Nędzy pochodzi z 1832 r. Przedwojenny budynek szkoły podstawowej w Nędzy został w latach 60-tych przebudowany i obecnie, przy ul. Leśnej 1, znajduje się w nim Zespół Szkolno-Gimnazjany ze szkołą podstawową oraz gimnazjum. Dawny budynek szkolny mieszczący się przy ul. Jana Pawła II 55, został zbudowany około 1920 r. Jest to piętrowy obiekt murowany z poddaszem. Posiada 11-osiową, symetryczną fasadę ze słabo zaznaczonym na osi ryzalitem wejściowym.
Kolej wąskotorowa
W 1902 r. uruchomiono linię kolejki wąskotorowej z Trynku do Raciborza Płoni przez Rudy. Przez lata w kierunku Gliwic jechały płody rolne i ogrodnicze na zaopatrzenie okręgu przemysłowego, a w kierunku wsi raciborskich przywożono produkty śląskich fabryk oraz węgiel. Do pracy w przemyśle gliwickim dojeżdżali mieszkańcy Nędzy i okolicznych wsi. Obecnie stacja jest już nieczynna. Budynek oraz kolejkę wąskotorową wpisano do rejestru zabytków techniki. Budynek stacji zbudowano w 1902 r. Jest to dom murowany, parterowy z poddaszem, posiada boniowane narożniki, obramione okna, a w szczytach okulusy.
Zabudowania mieszkalne
Z przełomu wieków XIX i XX pochodzi znaczna liczba budynków mieszkalnych, usytuowanych na terenie wsi. Charakterystyczne dla tej zabudowy są budynki murowane z cegły, potynkowane, parterowe, szerokofrontowe, z dwuspadowymi dachami. Do tej grupy należą m.in. następujące obiekty:ul. Jana Pawła II 16 – dekoracja ceglana, ramowe podziały ścian, gzymsy kostkowe i arkadkowe w elewacjach bocznych;
- ul. Jana Pawła II 38 – dekoracja ceglana, gzyms opaskowy, przyczółki okien, plakietki rombowe;
- ul. Jana Pawła II 45 – okna obramione, dach z wydatnymi okapami;
- ul. Mickiewicza 60 – budynek z częścią gospodarczą znajdująca się pod wspólnym dachem.
Jedynym zachowanym przykładem drewnianego budownictwa mieszkalnego jest chałupa stojąca przy ul. Mickiewicza 55. Została zbudowana około 1890 r. Posiada sumikowo-łątkową konstrukcję. Jest to obiekt parterowy z poddaszem, oszalowany, usytuowany szczytowo. Pod oknami ma dekoracyjne listwy z motywem krążków. Całość zamknięta jest dwuspadowym dachem, pokrytym blachą, ze szczytem wydzielonym okapnikiem.
